Z inicjatywą międzynarodowego forum miast modernistycznych wyszedł w 2017 roku Tel Awiw w celu skonfrontowania własnych doświadczeń związanych z ochroną konserwatorską tak rozległego i specyficznego zabytku z doświadczeniami innych miast, posiadających podobne zasoby kulturowe, jak Brasilia, Chandigar, Le Havr, Casablanka, Berlin, Kowno czy Gdynia. Pierwsze forum gościło u inicjatorów wydarzenia – w Tel Awiwie, drugie w Kownie, a gospodarzem trzeciego została Gdynia, która zorganizowała je we współpracy z Instytutem Pileckiego – Oddział w Berlinie.
"Forum Miast Modernistycznych zostało utworzone cztery lata temu. Po to, by nawiązać kooperację pomiędzy miastami, których modernizm został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO oraz innymi miastami, które są modernistyczne, ale proces ich dopisania na listę jeszcze trwa lub miastami, których dziedzictwo jest uznane przez kraj, w którym się znajdują i jego społeczeństwo. Ta współpraca jest podejmowana w celu właściwego zarządzania danymi miastami. Dostosowywania ich do dużej populacji, właściwego uznawania ich dziedzictwa i odpowiedniego planowania i rysowania dalekosiężnych planów. Kocham Gdynię. To kolejny raz, kiedy odwiedzam to miasto. Jest niesamowite. Myślę, że powinno zostać częścią Światowego Dziedzictwa UNESCO. To symbol walki ludzkości w czasie wydarzeń XX wieku. Powstanie nowego miasta, portu, technologii sprawiają, że to piękne miasto."
Jeremie Hoffmann, Miejski Konserwator Zabytków Tel Awiwu.
W ramach Forum odbyła się już Debata Burmistrzów, w planie jest jeszcze Debata Konserwatorów. Podczas Debaty Burmistrzów spotkali się online: Wojciech Szczurek, prezydent Gdyni, Assaf Harel, wiceprezydent miasta Tel Awiw-Jafa, Saulius Rimas, kierownik Wydziału Dziedzictwa Kulturowego Kowna oraz Joao Moro reprezentujący miasto Brasilia, którzy rozmawiali o podobieństwach i różnicach miast oraz wynikających z nich wspólnych bądź odmiennych doświadczeniach.
Wojciech Szczurek przybliżył podczas debaty historię powstania portu w Gdyni, przy którym wyrosło miasto według śmiałego i konkretnego planu, w nurcie rozwijającego się w latach 20. XX wieku modernizmu. Mówił, że mimo II wojny światowej i lat PRL-u udało się zabytkową modernistyczną tkankę miasta zachować, a w ostatnich latach przywrócić jej blask z szacunkiem do tradycji i pierwotnych założeń budowy miasta.
Na pytanie moderatora Jeremiego Hoffmanna, Miejskiego Konserwatora Zabytków Tel Awiwu, o relacje zabytkowej części miasta z historyczną, prezydent Gdyni podkreślał, że historyczne, najbardziej wartościowe śródmieście jest jak najbardziej żywe i realizowane są w nim nowe projekty inwestycyjne – świadomie, pod bardzo silnym reżimem planów zagospodarowania przestrzennego, z szacunkiem do myśli modernistycznej. Prezydent zwrócił uwagę, że rozwój zabytkowego śródmieścia jest o tyle ułatwiony, że budowę miasta przerwała II wojna światowa, dlatego zostały w nim niezagospodarowane obszary, które obecnie są uzupełniane przez inwestycje, które nie mają naśladować przedwojennego modernizmu, ale nawiązywać do jego ducha i formy. Prezydent zapewnił, że inwestorzy z dumą wchodzą w dialog z modernizmem.
Ponadto zachowanie zabytkowej tkanki modernistycznej, jak opowiadał prezydent, ułatwia fakt, że w dużej mierze funkcje powstałych przed wojną budynków zostały zachowane do dziś.
"Budynki te mają swoich właścicieli, którzy mają bardzo emocjonalny stosunek do nich i są silnymi sojusznikami w trosce o przywracanie ich piękna i różnego rodzaju działań promujących to dziedzictwo. Są to kolejne pokolenia tych, którzy te budynki wznosili. Są też takie obiekty, jak np. Muzeum Emigracji, które dzięki bardzo nowoczesnym, nowym funkcjom, wkomponowane w dawny Dworzec Morski, uzyskały nowy wymiar. Ale jednocześnie realizacja tych nowych funkcji była znakomitym pretekstem i powodem do tego, żeby przywracać tym budynkom piękno, architektoniczny detal i świadomość tej architektury tym wszystkim, którzy odwiedzają dzisiaj takie miejsca, a przy okazji wizyty w bardzo nowoczesnym i bardzo atrakcyjnym muzeum, również mogli mieć szansę podziwiać niezwykłą architekturę tego obiektu"
prezydent Gdyni, Wojciech Szczurek
Gdynia bowiem przyciągając turystów takimi atrakcjami, jak naturalne walory – morze i plaża, czy imprezami, jak festiwal muzyczny Open’er czy festiwal filmowy, stara się przy okazji zarazić turystów modernizmem, a sam sezon turystyczny rozłożyć w czasie, nie tylko na lato, ale i wiosnę oraz jesień.
Przedstawiciele pozostałych miast mówili o podobieństwach i różnicach w dbaniu i zachowaniu swojej modernistycznej zabudowy. Tel Awiw np. mierzy się z wielkim rozwojem i podwojeniem liczby mieszkańców w niedługim czasie, co wymusza silną rozbudowę miasta, gdyż brakuje w nim przestrzeni, a także ze zmniejszającą się liczbą zieleni w mieście. Z 5 tysięcy modernistycznych budynków zbudowanych w latach 20. i 30. XX wieku, uznano, że 1000 najcenniejszych pozostanie niezmienionych, natomiast pozostałe zostaną bądź rozbudowane – podwyższone o kolejne kondygnacje, bądź zburzone, by na ich miejscu zbudować nowe, wyższe obiekty, lecz z zachowaniem modernistycznej tradycji. Miasto musi po prostu pozostać żywym, rozwijającym się organizmem i należy znaleźć balans pomiędzy tożsamością budynków i tożsamością ludzi, mówił wiceprezydent Assaf Harel.
Przedstawiciele Brasilii i Kowna podkreślali różnice między ich miastami a Gdynią i Tel Awiwem. Brasilia wprawdzie wyrosła podobnie jak polskie i żydowskie miasta od podstaw, ale nie nad morzem, lecz w głębi kontynentu, gdzie wokół była tylko dżungla. Dziś modernistyczna stolica Brazylii jest łącznikiem wszystkich obywateli kraju i przyciąga do pracy ludzi ze wszystkich stron, jak wcześniej Rio de Janeiro i São Paulo. Kowno natomiast, inaczej niż pozostałe trzy miasta, jest ośrodkiem starym, powstałym już w średniowieczu, a swój modernistyczny charakter zawdzięcza okresowi międzywojennemu, gdy było tymczasową stolicą Litwy i potrzebowało zbudowania obiektów charakterystycznych dla wszystkich europejskich stolic tamtego okresu.
W dalszej części 3. Forum Miast Modernistycznych czeka nas Debata Konserwatorów, której transmisję na żywo można będzie oglądać na kanale YouTube Modernizm w Europie – modernizm w Gdyni.
autor: Przemysław Kozłowski (p.kozlowski@gdynia.pl)