Cztery główne atrybuty, które przesądzają o wybitnym znaczeniu kulturowym modernistycznego śródmieścia:
- Pionierski w skali światowej i wybitny przykład wczesnomodernistycznego centrum miasta.
Zbudowane od podstaw w latach 1926-1939, ilustruje szeroko przemiany, jakie okres wczesnego modernizmu wniósł do urbanistyki i architektury. Z uwagi na swą nowoczesność i pluralizm funkcjonalnoprzestrzenny zespół wykazuje dużą zdolność adaptacyjną do warunków i wymagań współczesnych.
- Nowoczesna, spójna struktura urbanistyczna, ukształtowana według idei wczesnego modernizmu.
W unikatowy sposób połączono tu tradycyjne idee kształtowania miasta z nowatorskimi postulatami awangardy modernistycznej i gdzie tradycyjną strukturę ulicowo-placową połączono z nowoczesną koncepcją kwartału urbanistycznego oraz z nowym typem domu miejskiego – bezoficynową kamienicą. Modernistyczne śródmieście ukształtowane jest w oparciu o tradycyjną, prostokątną siatkę ulic wypełnionych ciągami zwartej zabudowy, a jednocześnie w sposób bardzo nowoczesny, gdzie nowego typu domy miejskie – kamienice bezoficynowe – spełniają już wszystkie modernistyczne postulaty higieny, nasłonecznienia oraz dostępu do zieleni. Cechy te odróżniają Gdynię zarówno od miast XIX wiecznych, w których zabudowa mieszkaniowa nasycona była oficynami stwarzającymi złe warunki mieszkaniowe, jak i od powstających w latach międzywojennych zespołów osiedlowych, budowanych przez awangardę architektoniczną promującą luźną aranżację bloków mieszkalnych, jak też wreszcie od nowych zespołów miejskich z późniejszych faz modernizmu, zrywających z ulicowo-placowym układem zabudowy.
- Unikatowy przykład centrum miasta zaprojektowanego w ścisłym powiązaniu z morzem i portem, w którym idea ta legła u podstaw kompozycyjnych całego założenia oraz jego niepowtarzalnych rozwiązań urbanistycznych i architektonicznych.
Realizacją tej idei była budowa Mola Południowego – szerokiego pirsu wychodzącego 630 metrów w głąb Morza Bałtyckiego – usytuowanego na przedłużeniu głównej osi ulicowoplacowej miasta, ulicy 10 Lutego i Skweru Kościuszki i mającego stanowić jej kontynuację. Molo Południowe wraz z towarzyszącym mu Basenem Żeglarskim jest niezwykłym, krajobrazowym otwarciem miasta na morze i port oraz symboliczną morską bramą na świat.
- Duży, różnorodny funkcjonalnie i nowoczesny pod względem technicznym zespół architektoniczny ukazujący bardzo szerokie spektrum form wczesnomodernistycznych.
Ilustruje on w sposób wybitny dokonany w latach 20. i 30. XX wieku modernistyczny przełom stylowy, prowadzący od tradycyjnych form historyzmu do nowatorskich form modernizmu. Jest to przy tym zespół, który tworzy główny trzon centralnej części miasta, o bogatym, śródmiejskim programie funkcjonalnym, zbudowany przez bardzo wielu indywidualnych inwestorów oraz projektantów, zróżnicowany a jednocześnie spójny architektonicznie. Swym kluczowym umiejscowieniem w strukturze miasta, pluralizmem funkcjonalno-przestrzennym i wielowątkowością form architektura śródmieścia Gdyni różni się zdecydowanie od innych zespołów urbanistycznych swej epoki. Dodatkowym jej rysem jest wyrazisty lokalny kontekst, akcentujący nautyczne odniesienia i morską symbolikę.
fot. M. Bejm