Dzięki uprzejmości Arkadiusza Brzęczka, badacza historii Gdyni, publicysty i animatora społecznego, możemy zaprezentować skrócony opis biograficzny – Jerzego Müllera, czołowej postaci – wśród architektów gdyńskiego modernizmu okresu międzywojennego.
W ramach projektu Gdyński Szlak Modernizmu oraz Hale Targowe w Gdyni, będziemy mieli okazję – wzięcia udziału w spacerach tematycznych – szlakiem realizacji Jerzego Müllera oraz Stefana Reychmana. Spacery będą prowadzone przez doświadczonych przewodników wspólnie z wybranym ekspertem (historii Gdyni i architektury).
Link do pobrania biografii w postaci pliku pdf. http://arg.gdynia.pl/do_pobrania.html
Jerzy Müller – skrócona biografia architekta
Jerzy Müller urodził się w 1889 r. Studiował dwa lata na Politechnice Lwowskiej, a następnie ukończył Wydział Architektury na Politechnice w Monachium – dyplom w 1912 r. Do Gdyni przyjechał w 1920 r. z Radomia.
W marcu 1921 r., we wsi Gdynia, założył ze wspólnikiem jedno z pierwszych, zarejestrowanych w Rejestrze Handlowo-Administracyjnym, gdyńskich przedsiębiorstw budowlanych: „Gont” Pomorskie Towarzystwo Budowlane. Inżynierowie J. Müller & A. Rybiński. Tow. z ogr. Poręką w Gdyni. Celem działania nie było w tym czasie jeszcze projektowanie kamienic, lecz: „projekt i wykonanie robót architektoniczno-budowlanych i inżynierskich, dostawa materiałów budowlanych i zastępstwo firm technicznych” Jak w 1924 r. napisał do sądu rejestrowego sam J. Müller o upadku firmy: „z powodu niemożności utrzymania się na terenie gdyńskim w owym czasie zupełnie jeszcze martwym”.
Następnie wyjechał do Radomia, gdzie służył w Dyrekcji Kolei Państwowych, potem do 1927 r. pracował w Ministerstwie Robót Publicznych. Do 1929 r. był zastępcą naczelnego inżyniera Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu.
Z Poznania przyjechał w 1929 r. i został kierownikiem Oddziału Zabudowy Komisariatu Rządu w Gdyni. Pracował też w ramach Komitetu Rozbudowy (organ samorządowy działający w strukturze administracyjnej Gdyni od 1927 r.) jako rzeczoznawca BGK, obok Stanisława Ziołowskiego).
W 1931 r. jako kierownik Oddziału Zabudowy rozpoczął starania, by minimalna długość frontu budowlanego działki w mieście wynosiła 24 metry. Działał też w Kole Architektów Polskich i Oddziale SARP w Gdyni.
W 1932 r. sporządził wstępny projekt dzielnicy reprezentacyjnej Gdyni u nasady Mola Południowego ograniczonej ul. Świętojańską oraz Derdowskiego i stokami Kamiennej Góry. Choć projekt ten nie został zrealizowany, to niektóre zaproponowane w nim rozwiązania były powtarzane w wielu późniejszych planach tej dzielnicy, także konkursowych.
Jerzy Műller zrealizował w Gdyni projekty dziesięciu kamienic, głównie nowoczesnych, a połowę z nich wspólnie ze Stefanem Reychmanem.
Jako pierwszą realizację w Gdyni Jerzy Műller zaprojektował kamienicę Elizy Nebe przy ul. 10 Lutego 32. Projekt był złożony w styczniu 1934 r., zatwierdzony w Wydziale Technicznym w lutym, inwestorka mieszkająca w Poznaniu przyjechała do Gdyni w maju, a już 15 października 1934 r, prace budowlane, którymi kierował sam Jerzy Műller, zostały zakończone i budynek wybudowany kosztem 200 000 zł., został tego dnia oddany do użytku.
Potem gdyński Kaszuba, Jan Kurr zamówił u niego projekt swojej kamienicy przy ul. Świętojańskiej 73, który został wykonany wspólnie ze S. Reychmanem. Następny projekt wykonał sam, dla Jana Smaluka, który przy ul. Świętojańskiej 120 postawił kamienicę o konstrukcji szkieletowej z dużym hallem, w typie rozplanowania z trzema traktami konstrukcyjnymi i z trzema traktami funkcjonalnymi.
Przy następnych dwóch realizacjach przy ul. Władysława IV 53 oraz Świętojańskiej 36 – wspólnie ze S. Reychmanem zastosowano ciekawe rozwiązania, gdzie pasmo okienne jest wyeksponowane w kondygnacji jednego lub dwóch dolnych pięter.
Kamienica przy ul. Władysława IV 53 została zbudowana dla znanego gdyńskiego notariusza, Henryka Chudzińskiego, który zamówił projekt u inż. arch. Jerzego Műllera w kwietniu 1935 r, w maju zatwierdzony w Wydziale Technicznym Komisariatu Rządu. Pożyczka z Państwowego Funduszu Budowlanego wynosiła 79 000 zł., koszt całkowity inwestycji zamknął się w 240 000 zł., a budowa została zakończona w czerwcu 1936 r.
Przy ul. Świętojańskiej 36 projekt sporządzony przez zespół architektoniczny Műller- Reychman dla dr Stanisława Kryna, lekarza z Kruszwicy,w 1936 r. miał obejmować cały kompleks trzech obiektów kamienicy przy Świętojańskiej, kinoteatru w głębi działki oraz drugiej kamienicy przy ul. Abrahama. Powstała luksusowa, sześciopiętrowa kamienica, w stylu późnego funkcjonalizmu, zaliczana do „nurtu luksusowego” gdyńskiego modernizmu lat trzydziestych. Po zasiedleniu w 1938 r., na dole mieścił się Dom towarowy „Braci Rymarskich”, a obok nowoczesny kinoteatr „ Gwiazda” (po wojnie kino „ Warszawa”). To było największe kino w Gdyni, mające swoją siedzibę naprzeciw kościoła NMP.
Jerzy Műler wykonał też projekt kamienicy przy ul. Władysława IV 17, a przedtem także realizację domu przy ul. Słowackiego 18 (Plac Grunwaldzki 18) dla Eugeniusza Żmijewskiego, Eugenii Wąsowskiej i Henryki Zaorskiej. Zaprojektowana w maju 1935 r. zatwierdzona w czerwcu, kredytowana z Państwowego Funduszu Budowlanego, została wybudowana do marca 1936 r.
Wspólnie z S. Reychmanem wykonał jeszcze Jerzy Műller projekty trzech kamienic.
Pierwsza na zamówienie mistrza ślusarskiego Jana Skwiercza, miała być ogromną, trójskrzydłową kamienicą narożną u zbiegu ulic 3 Maja i Starowiejskiej 37. Powstało jednak tylko jedno skrzydło od ul. Starowiejskiej, a jego budowa trwała od września 1935 r. do czerwca 1936 r. Pozostałą część parceli właściciel wykorzystał w 1937 r. na budowę stacji obsługi i salonu samochodowego.
Druga wspólna praca powstała na zamówienie Józefa Skwiercza, który postawił dużą, luksusowa kamienicę narożną przy ul. Świętojańskiej 23 w gdyńskim tempie – od września 1935 r. do września 1936 r. Budynek zbudowano w stylu późnego funkcjonalizmu i stanowi on jedną z najciekawszych realizacji kubicznych w Gdyni.
Trzecią wspólną realizacją była kamienica Stefana Maciejewskiego, kupca z Międzychodu, który postawił swój dom przy ul. Świętojańskiej 100. Budową kierował Jerzy Műller.
Oprócz kamienic, zespół architektoniczny Műller-Reychman zaprojektowali w 1935 r. na zlecenie Magistratu gdyńskie hale targowe. Powstały one przy ul. Wójta Radtkego 38. Ta budowa będąca jedną z najciekawszych realizacji hali łukowej, na której dachu ułożono łuski z blachy cynkowej, a podłogi wyłożono terakotą, razem z podpiwniczeniem miała powierzchnię ponad 10 000 m². Została oddana do użytku i poświęcona 11 listopada 1937 r. Profesor Jan Zachwatowicz uznał jej twórców za autorów jednego z trzech najwybitniejszych dzieł polskiego modernizmu w architekturze przedwojennej Gdyni. Według M. J. Sołtysik architekci zastosowali tu formę parabolicznych, stalowych łuków, które przypominają koncepcję francuskiego mistrza – Le Corbusiera – jego słynny, niezrealizowany projekt Pałacu Rad w Moskwie z 1931 r., z wielkim, symbolicznym łukiem tęczowym.
W 1937 r. spółka Műller-Reychman, rozwijając projekt Kazimierza Milewskiego, architekta z Torunia, który projektując gmach Starostwa Grodzkiego i Urzędów Skarbowych w 1930 r. przygotował siedzibę Komisariatu Rządu (od 1931 r.) zaprojektowała drugie skrzydło Komisariatu Rządu przy al. Piłsudskiego 52/54 .
Jerzy Műller projektował także gdyńskie wille, między innymi w 1934 r. Willę Bliźniaczą przy ul. Korzeniewskiego 3/5 zbudowana przez Zofię i Bronisława Krethlow oraz księdza Bronisława Dembowskiego. Wcześniej wg jego projektu w 1929 r. został wzniesiony w głębi parceli tzw. Mały Domek, drewniany pawilon z przeszklonymi werandami.
Razem ze Stefanem Reychmanem zaprojektowali modernistyczną willę wzniesioną dla bankowca Kazimierza Wdzięczkowskiego, który zbudował Willę Fala przy ul. Lipowej 25.
W 1937 r. zaprojektował dla Romualda i Anny Żukowskich willę przy ul. Tatrzańskiej 19.
Dla Bronisława Romańskiego, dyrektora gdyńskiego oddziału firmy „Schenker S.A” Jerzy Műller zaprojektował także willę przy ul. Kasztelańskiej 8 i umieścił tam charakterystyczny dla siebie przeszklony wykusz na parterze. Budowę zakończono w październiku 1938 r.
Jesienią 1938
r. Jerzy Műller wraz z żoną Łucją i synem Aleksandrem przenosi się z Gdyni do Warszawy. W 1939 r. zostaje powołany do wojska i jako kapral saperów bierze udział w kampanii Armii „ Pomorze”, a następnie w obronie stolicy. Do 1945 r. przebywa w niewoli niemieckiej, z której wraca do Warszawy. Jerzy Műller umiera w Warszawie w1963 r., spoczywa na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.
autor Arkadiusz Brzęczek
